Contemporary Art Week w DESA Unicum to aż sześć wystaw, dostępnych dla wszystkich w ciągu najbliższych dwóch tygodni: „Sztuka współczesna. Klasycy awangardy po 1945”, „Sztuka współczesna. Prace na papierze”, „Grafika artystyczna. Sztuka współczesna”, a także „Sztuka fantastyczna. Surrealizm i realizm magiczny”, „Nowe pokolenie po 1989” oraz „Młoda sztuka”. Na szczególną uwagę zasługują dwie z nich – papier i płótno awangardowe – które wystawione są wspólnie w jednej przestrzeni. Obrazy najwybitniejszych polskich artystów współczesnych zestawione są z rysunkami i malunkami na papierze, skłaniając do poszukiwania podobieństw i odniesień między pracami.
– Pokazując twórczość artystek i artystów współczesnych, realizowaną w tak różnych technikach i z wykorzystaniem różnorodnych mediów, chcieliśmy zwrócić uwagę na realny zakres sztuki powojennej, która na rynku zdominowana jest przez malarstwo sztalugowe. Chcemy tym samym unaocznić, jak niezwykła i zniuansowana jest twórczość polskiej awangardy powojennej oraz jak wielka jest wartość artystyczna tych prac – nie tylko płócien, ale i prac na papierze – mówi Anna Szynkarczuk, kierowniczka Departamentu Sztuki Współczesnej DESA Unicum.
Kantor – artysta wielu sztuk
Tadeusz Kantor był jednym z najbardziej interdyscyplinarnych polskich artystów XX wieku. Realizował się zarówno na deskach teatru, jak i na ścianach galerii w roli kuratora i artysty. Poruszał się pomiędzy dziedzinami z niezwykłą wprawą, a o jego sztuce trudno mówić w kontekście jednego dzieła. Malarstwo, rysunek czy teatr? Twórczość artysty należy pojmować w całości jako sztukę Kantora. Właśnie to umożliwia DESA Unicum, zestawiając niezwykłe płótno „Parasol i postacie” z dwoma rysunkami, w tym z projektem kostiumu księcia ze sztuki Williama Shakespeare’a „Miarka za miarkę”. Prezentowane prace zbierają w jednym miejscu trzy środki ekspresji artystycznej, które dla Kantora miały równorzędne znaczenie. Nierzadko dziedziny te w twórczości malarza przenikały się i dopełniały, tak jak pokazany na wystawie szkic „Po wszystkim”, który zdaje się być jednocześnie rysunkiem i akcją teatralną, dzięki niezwykłej zdolności Kantora do ożywiania postaci.
Unikatem na wystawie „Sztuka współczesna. Klasycy awangardy po 1945” jest wspomniana wcześniej praca „Parasol i postacie”. To ikoniczny asamblaż z lat 70., do tej pory niedostępny na rynku – Kantor osobiście sprezentował dzieło obecnemu właścicielowi. Asamblaż to forma artystyczna, będąca odmianą kolażu, ale trójwymiarowego: efekt ten uzyskuje się przy pomocy wkomponowania w obraz obiektów codziennego użytku. Chociaż w swoich pracach Kantor używał różnych przedmiotów, stare parasole zajmowały szczególne miejsce. Artysta zaczął kolekcjonować je tuż po wojnie, przechowując niczym najcenniejsze skarby, a potem wykorzystywał zarówno w widowiskach teatralnych, jak i pracach plastycznych. Chociaż z natury banalne przedmioty, w sztuce Kantora przemieniały się w dzieła sztuki i stawały się nośnikami treści i przekaźnikami nowych znaczeń.
Sztuka sakralna w twórczości Jerzego Nowosielskiego
Rok 2023 należy do Jerzego Nowosielskiego w związku z setną rocznicą urodzin artysty, dlatego na ekspozycji znalazły się aż 4 obrazy i 5 prac na papierze malarza, będącego jednym z najważniejszych członków tzw. II Grupy Krakowskiej. Jako artysta z kręgu Tadeusza Kantora, Nowosielski podejmował się awangardowych eksperymentów z abstrakcją, a przy tym jego twórczość wciąż pozostawała bliska duchowości. Jak stwierdza Krystyna Czerni malarz: „stworzył oryginalną koncepcję współczesnej ikony, łącząc estetykę malarstwa nowoczesnego z tradycją bizantyńską”1.
Ikony fascynowały Nowosielskiego od początku twórczości, a z jego dziełami można spotkać się zarówno w prawosławnych, jak i katolickich przestrzeniach sakralnych. Przyjmował zlecenia na realizację polichromii do cerkwi i kościołów, ale wśród projektów znalazło się także wiele tych ostatecznie niezrealizowanych. Na wystawie w DESA Unicum można obejrzeć właśnie takie dwa projekty z kościoła akademickiego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wyróżniają się one żywą kolorystyką i geometrycznymi motywami ornamentalnymi, a zestawione z pracami na płótnie – kontrastują jasnymi kolorami. Wszystkie zaprezentowane na ekspozycji prace ukazują jednak charakterystyczne dla artysty zamiłowanie do ciepłej palety barw. Obrazy „Akt” oraz „Martwa natura” jak w soczewce ukazują główne fascynacje i wpływy malarstwa tego artysty: wspomniane już zainteresowanie wschodnią sztuką sakralną, abstrakcją oraz erotyzmem.
Natura w sztuce Józefa Hałas
Józef Hałas swoją dojrzałą twórczość oparł na motywie natury, jednak – jako przedstawiciela nurtu awangardy – nigdy nie interesowało go jej realistyczne przedstawienie. Abstrakcje artysty należy interpretować jako pejzaże, które Hałas malował przez całe dorosłe życie zarówno na płótnie, jak i papierze. Inspirowała go natura, przeciwstawienie poziomej linii ziemi i pionu nieba, które wielokrotnie powraca w rysunkach, grafikach i obrazach artysty.
Dzieła prezentowane na wystawie w DESA Unicum to klasyczne przykłady takiego rozumienia natury. W obrębie jednej kompozycji artysta przeciwstawiał statykę z dynamiką, wykorzystując kontrastowe kolory i kierunki, w których dostrzegał absolutną harmonię. Na szczególną uwagę zasługują „Wnętrze R”, którego tożsama wersja trafiła w tym roku do kolekcji Centre Pompidou, a także praca na papierze ze słynnego cyklu „Piony-Skosy”. Rysunkowe, akwarelowe i malarskie serie obrazów już w latach 70. pozwoliły malarzowi osiągnąć niejednoznaczną niepodległość artystyczną. Poszukiwał on formy, która najlepiej oddawałaby dynamiczną zmienność rytmów natury, czego efektem są wariacje wokół form punktu i linii. Doświadczane przez Hałasa zjawiska atmosferyczne, a także wschody i zachody słońca, były dla Józefa Hałasa abstrakcyjnym, geometrycznym znakiem, który starał się utrwalić we wszystkich swoich kompozycjach – zarówno na papierze, jak i płótnie.
6 jednoczesnych ekspozycji to pierwsza tak przekrojowa wystawa sztuki współczesnej w DESA Unicum. Oprócz klasyków awangardy, takich jak Wojciech Fangor, Józef Szajna czy Roman Opałka, pojawią się na niej także prace młodszych artystów, m.in. Aleksandry Waliszewskiej, Piotra Uklańskiego i Zbigniewa Libery, co pozwoli odwiedzającym prześledzić, jak na przestrzeni lat sztuka współczesna zmieniała się i ewoluowała.
