Insulinooporność jest zaburzeniem metabolicznym, które w ostatnich latach diagnozuje się coraz częściej – zarówno u osób dorosłych, jak i u młodzieży. Mimo że często przebiega skrycie, jego konsekwencje mogą mieć istotny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu oraz na samopoczucie. W przebiegu insulinooporności obserwuje się zmniejszenie wrażliwości tkanek na działanie insuliny, czyli hormonu odpowiedzialnego za regulację poziomu glukozy we krwi. W efekcie organizm musi produkować coraz większe ilości insuliny, by utrzymać prawidłowy poziom cukru. Z czasem prowadzi to do szeregu zaburzeń, a nieleczona insulinooporność może rozwinąć się w cukrzycę typu 2. Poznaj przyczyny, objawy oraz metody diagnostyki insulinooporności i sprawdź, w jaki sposób leczy się to zaburzenie.
Insulinooporność – objawy i przyczyny
Insulinooporność rozwija się stopniowo i często przez lata pozostaje niezauważona. Jej główną istotą jest zaburzone działanie insuliny – mimo jej obecności w organizmie, komórki nie reagują na nią prawidłowo. Trzustka w odpowiedzi zaczyna produkować jeszcze więcej hormonu, co prowadzi do hiperinsulinemii. W dłuższej perspektywie zaburzenie to negatywnie wpływa na gospodarkę węglowodanową, lipidową, a nawet hormonalną.
Jakie są przyczyny insulinooporności? Obniżenie wrażliwości tkanek na insulinę to złożone zjawisko i najczęściej rozwija się na skutek obecności kilku działających jednocześnie czynników. Do najważniejszych należą:
· nadwaga i otyłość, szczególnie otyłość brzuszna – tkanka tłuszczowa, zwłaszcza trzewna, wydziela substancje prozapalne upośledzające działanie insuliny, co jednocześnie przyczynia się również do zwiększenia ryzyka zapadnięcia na cukrzycę typu 2;
· siedzący tryb życia – brak ruchu zmniejsza wrażliwość tkanek na insulinę, a aktywność fizyczna ją zwiększa (z tego względu pacjentom z insulinoopornością, w ramach postępowania zachowawczego, zaleca się regularne ćwiczenia);
· dieta bogata w cukry proste i żywność wysokoprzetworzoną – tego typu jadłospis sprzyja nadmiernym wyrzutom insuliny (z uwagi na częste i wysokie piki poziomu glukozy we krwi) i obniża reakcję komórek na ten hormon;
· czynniki genetyczne – insulinooporność częściej występuje u osób, w których rodzinie pojawiały się zaburzenia metaboliczne (w tym zwłaszcza cukrzyca typu 2);
· przewlekły stres i zaburzenia snu – te czynniki wpływają na podniesienie poziomu kortyzolu, co może przekładać się na zaburzone funkcjonowanie gospodarki hormonalnej;
· choroby towarzyszące, takie jak nadciśnienie tętnicze, zespół policystycznych jajników (PCOS) czy stłuszczeniowa choroba wątroby związana z zaburzeniami metabolicznymi (MASLD).
Objawy insulinooporności często są niespecyficzne i mogą być mylone z innymi schorzeniami czy nieprawidłowościami. Warto jednak zwrócić uwagę na takie symptomy i dolegliwości, jak:
· przewlekłe zmęczenie i spadki energii – często nasilają się po posiłkach;
· nadmierny apetyt, szczególnie na słodycze, oraz uczucie głodu krótko po jedzeniu;
· trudności z redukcją masy ciała, mimo stosowania diety;
· senność po posiłkach – jako efekt gwałtownych zmian poziomu glukozy;
· zawroty głowy, drżenie rąk, rozdrażnienie – szczególnie gdy poziom cukru szybko spada;
· przebarwienia skóry typu acanthosis nigricans – ciemniejsze zgrubienia, najczęściej w okolicy szyi, łokci i kolan;
· zwiększone odkładanie tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha;
· problemy hormonalne, nieregularne miesiączki, trądzik – zwłaszcza u kobiet.
Objawy te mogą pojawiać się pojedynczo lub w zestawieniu. Jeśli utrzymują się przez dłuższy czas, warto wykonać odpowiednią diagnostykę.
Insulinooporność a cukrzyca
Insulinooporność jest jednym z głównych czynników prowadzących do rozwoju cukrzycy typu 2. W początkowym stadium trzustka jest w stanie kompensować obniżoną wrażliwość tkanek, produkując większe ilości insuliny. Jednak z czasem jej możliwości się wyczerpują – poziom glukozy we krwi zaczyna się podnosić i pojawia się stan przedcukrzycowy, a następnie cukrzyca.
Warto tutaj podkreślić, że choć insulinooporność nie jest równoznaczna z cukrzycą, to jej wczesne wykrycie i właściwe leczenie może skutecznie zapobiec rozwojowi choroby. To właśnie z tego względu tak ważne jest reagowanie na objawy i regularne badania kontrolne.
Badania na insulinooporność – diagnostyka
Diagnostyka insulinooporności opiera się na badaniach laboratoryjnych, które oceniają gospodarowanie glukozą i insuliną przez organizm. Najczęściej wykonywane są:
· badanie poziomu insuliny oraz glukozy na czczo – są to badania podstawowe, często wykorzystywane do obliczenia wskaźnika HOMA-IR, określającego wrażliwość tkanek na insulinę;
· krzywa cukrowa i krzywa insulinowa (OGTT) – jest to badanie określane potocznie jako „badanie na insulinooporność”, polegające na pomiarze glukozy i insuliny po wypiciu roztworu glukozy. Najczęściej oznaczenia wykonuje się po 0, 60 i 120 minutach. Badanie funkcjonuje również jako test obciążenia glukozą i insuliną. Więcej informacji znajduje się w opisie dostępnym np. na stronie alab.pl: https://www.alab.pl/pakiet/pakiet-krzywa-cukrowa-i-insulinowa;
· lipidogram – ocena profilu lipidowego, który często bywa zaburzony u osób z insulinoopornością;
· poziom hemoglobiny glikowanej (HbA1c) – pomaga określić średni poziom glukozy w organizmie pacjenta z ostatnich 3 miesięcy.
Insulinooporność – leczenie
Leczenie insulinooporności opiera się przede wszystkim na zmianach stylu życia. W wielu przypadkach pozwalają one znacząco poprawić wrażliwość tkanek na insulinę, a nawet całkowicie unormować gospodarkę glukozową. Do najważniejszych aspektów terapii insulinooporności zalicza się:
· dietoterapię, uwzględniającą między innymi regularne spożywanie posiłków, skomponowanych z jak największym udziałem produktów o niskim indeksie glikemicznym, a także ograniczenie cukrów prostych, słodyczy, słonych przekąsek, słodzonych napojów oraz produktów o wysokim stopniu przetworzenia. W jadłospisie osoby z insulinoopornością powinny znaleźć się również bogate źródła białka oraz zdrowych tłuszczów;
· aktywność fizyczną, która zdecydowanie zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę. Najczęstsze zalecenia obejmują podejmowanie przynajmniej 150 minut aktywności tygodniowo, połączenie treningów aerobowych (takich jak szybki marsz, jazda na rowerze) z treningiem oporowym, a także unikanie długotrwałego siedzenia – krótkie przerwy na rozciąganie również mają znaczenie;
· farmakoterapię. W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy zmiany stylu życia nie przynoszą wystarczających efektów, lekarz może zalecić leki poprawiające wrażliwość na insulinę. Decyzja o ich wdrożeniu zawsze zależy od indywidualnej sytuacji pacjenta.
Podsumowując, insulinooporność to zaburzenie, które można skutecznie kontrolować – kluczem jest odpowiednia diagnostyka, zmiana nawyków oraz regularna opieka medyczna. Wczesna interwencja nie tylko poprawia samopoczucie, ale przede wszystkim chroni przed rozwojem poważniejszych chorób metabolicznych.
Źródła:
1. Leszczyńska, PAP, Insulinooporność to mechanizm patofizjologiczny [w:] Medycyna Praktyczna – Dla Pacjentów, 19.03.2024
2. dr hab. n. med. L. Czupryniak, dr n. med. E. Szymańska-Garbacz, prof. dr hab. n. med. E. Szczepanek-Parulska, prof. dr hab. n. med. M. Ruchała, dr n. med. E. Płaczkiewicz-Jankowska, Insulinooporność
jako pseudochoroba – powszechny problem w gabinecie diabetologa i endokrynologa [w:] Medycyna Praktyczna – Endokrynologia, 31.03.2022
3. Dr hab. n. med. E. Sutkowska, Jak prawidłowo rozpoznać insulinooporność – czy i jak leczyć? [w:] Medycyna po Dyplomie 05/2017
4. Dr hab. n. med. A. Uruska, Insulinooporność – opis przypadku [w:] Diabetologia po Dyplomie 03/2022
5. Dr hab. med. M. Karczewska-Kupczewska, Różne oblicza insulinooporności [w:] Diabetologia po Dyplomie 01/2019
6. A. Strukow, Insulinooporność – jakie są jej objawy i przyczyny? Diagnostyka i leczenie [w:] Centrum Wiedzy ALAB, alab.pl, dostęp: 12.11.2025
7. Podsiadły, Im wcześniej, tym lepiej – jak nowoczesna diagnostyka i leki mogą zmienić przebieg cukrzycy [w:] Centrum Wiedzy ALAB, alab.pl, dostęp: 12.11.2025
8. Wesołek, M. Hanek, K. Pastusiak, M. Szulińska, P. Bogdański, Alternatywne strategie i modyfikacje żywieniowe w dietoterapii insulinooporności [w:] Forum Leczenia Otyłości, tom 14, nr 3 (2023)
9. Napiórkowska, E. Franek, Insulinooporność a stan przedcukrzycowy [w:] Borgis – Postępy Nauk Medycznych 2/2017
